Hriselna Hmasawnna

Mizote hi a hnam pum angin hma kan sawn chak hle a, kum zabi 20-naah phei chuan kawng tinrengah Mizo hnam chuan hma a sawn a, hriselna lamah pawh nasa taka hma kan sawn laiin, kum zabi tharah hi chuan kan hmasawnnate hi a kal chak ta lo deuh niin a lang a, natna ṭhenkhatah phei chuan kan hnungtawlh zawk niin a lang.

Pi leh pute’n rim taka an thawha an tharchhuah thlai thar ngei an ei laia natna kan hriat ngai mang loh natna inkaichhawn theih pawh ni lo – zunthlum, thisen sang, cancer, lungphu chawl, etc. te chu tunlai hian a lar chho viau a ni. Heng natna te hian chhung tin min luhchilh mek niin a hriat a. Natna inkaichhawn theih zawk HIV/AIDS te a tamzia kan sawi a, hahipa kan sawi a, namen loa kan do lai hian a chunga kan sawi ho natna te khi Mizo zingah a let engemaw zatin a vei kan tam zawk a ni. HIV/AIDS te chu inkaichhawn theih a ni a, a vei lo tam zawk deuh pawh ni se, thil ni thei tak tur a ni a, mahse inkaichhawn theih pawh ni si lo, heti tak maia a vei kan tam ta mai hi chu kan ni tin khawsak phung te, kan ei leh in dan phung te hi uluk taka kan ennawn a ngai a ni.

HIV/AIDS chu sentinel surveillance lama a landanin 1% a rawn khum chho kan ti a. Khita kan natna rawn sawi khi chu a ṭhente phei chu 15%-30% deuhthaw thlenga kan vei te an ni. Statistics kimchang hi tunah kan tarlang seng lo ang a.

Heng natna inkaichhawn theih loh ho, Non-Communicable Diseases, NCD tia an sawi ho hi inven theih a ni a, a tan zawk hi thunun theih a ni.

Inven dan tur:

1) Kea kal tam tur – ram changkang leh hmasawn hmasa te chuan kea kal tam te, thirsakawr khalh tam te hi an intihhmuh nasa tawh mai a. Lift leh step kaltheia chuan te pawh hi keini lamah intihchangkanna atan lo hmang ve ṭan chauh mah i la, anni lamah chuan kea kal tam hi an lo tum nasa leh tawh zawk em em a ni. Kea kal hi exercise lak man tlawm ber leh manhla ber a la ni reng a ni. Tlan kher a ngai lo (khup rih te kan tina thei), zing karah kher pawh a ngai lo.

2) ‎Ei leh in uluk tur – chi-al te, mawm te, thak leh phak (spicy) lutuk te insum tur. Rilṭam hun nghak kher loa hunbi nei taka thil ei tur a ni a, vawi khata ei tam lutuk aiin ei zin tum tur a ni.

3) ‎Tui in ngun tur – damdawi man tlawm ber chu tui hi a niawm e. Pumpui ṭha lo te, zunkawng ṭha lo te, leh natna engemaw zatah tui hi a ṭangkai em em a. Kan taksaa tui a tlem chuan natna chi hrang hrang kan kai theih phah bawk a ni.

4) ‎Hriselna endik fo tur – BP san leh san loh hi check loh chuan a hriat loh, luhai leh hai loh te aṭanga hriat ngawt theih a ni lo. BP check fo tur a ni a. Blood sugar te check fo tur. Tin, hmeichhia phei chuan kum 50 an tlin tawh chuan chhul hnawr endiktir fo tur a ni bawk a ni.