Introduction

Bachhim hi Mizoin thlai bal nei kan ei zinga pakhat niin, Bachhim pangngai zawk hi lo-ah te tuhin a a zam a, a bul bal aiin a rah hi ei nasat a ni zawk a ni. Ram Bachhim hi chu rama amaha ṭo leh pung a ni a, ei chi ai hian a bawl nasa zawk a, a kha zawk a, a ru deuh zawk bawk a ni. Ram bachhim chu ei mi a ni lo a, a hranpa vakin hmanna a awm lo a niawm e. Mizoram khawthlang lamah chuan Hrachhim tia sawi pawh an awm a ni.

Bachhim rah leh hnah

Scientific NameDioscorea bulbifera
Mizo Hming: Bachhim
Chi Hrang (Variety) Awmte: Ram Bachhim leh Bachhim Ei (Pangngai)

Thlai lam zirna (Botany) lamah chuan Bachhim te, Bahra te hi chhungkaw khat a ni a. Hrui zam chi ve ve niin, a hnah pian pawh a inang viau a ni. Bahra hi a bul bal a lian duh hle a, chaw ṭha tak niin, ṭam tlak lai chuan buh ei tur an neih loh pawhin chaw atan an hmang mai ṭhin a ni. Bachhim chuan bul bal chu nei ve mah se, a rah hi ei nasat a ni zawk a ni. Chawhmeh a tan an hmang deuh ber a, rim a neih deuh avangin chaw pui ber atan chuan a hman theih meuh loh a ni.

Ram Bachhim Rah

Tun hnaiah Cancer damdawi atan a ṭhat thu a rawn lar chiam mai a. Zoram hmun tin aṭangin dampui (na chhawkna’n hmang) an awm thu social media velah tarlan a ni deuh reng mai a. Damdawi thlai (Medicinal plant) lama zirhriat leh chhiarhriat tlem tlem kan lo neih ve tawh avangin heti lama thu ziak hmuh fuh tawh hi chuan mit a la hma khawp mai ṭhin a. Theihtawpin scientific/research leh medical lehkhaziak chi hrang hrangte ka’n en lawr zuai zuai a. Thlai chanchin zirna (botany) lamah chuan ka zir chin a sang lo viau na chungin ka theih chin chin ka en nual tho nain, engmah sawi zawm ka tum lo a, mithiamte kutah dah i la.

Observations & Findings

Hetia a rawn lar tak chiamah chuan dampui nia insawite ka theihtawpin ka han be kual a. Kan inbiakna aṭanga an thil sawi hrang hrang ka chhinchhiahte heti hian tarlang i la:

  1. Bachhim eitute hi cancer vei, stage sang tawh tak an ni tlangpui a, inenkawlna pangngai (conventional treatment) hmanga enkawl hrep tawh, beidawng tawh leh beidawng lek lek mekte an ni tlangpui niin a lang.
  2. Damdawi atana Bachhim an eina chhan hi nachhawkna atan a ni ber a, a cancer natna hrim hrim enkawlna chu an hman chhan a ni ber lo a, a natna pawhin chuti teh luain, tun hun inkar rei lo teah chuan, a ṭhat phahna em em chu an la hmu lo. Na a chhawk a, a tiharh a, chu chu an hman chhan ber chu a ni hlawm niin a lang.
  3. Bachhim pangngai aiin ram bachhim an hmang nasa zawk a, a rah leh a hnah an hmang deuh ber.
  4. Damdawi atan an sawngbawl dan hi chi hrang hrang a awm a – a chhum tui leh a densawm tui siam a ni deuh vek a. Chhum dan hi chi hnih a awm a – minute 10 vel chhum sek a, a tui thlit leh chhum pangngaia chhum so bawrh bawrh a, chhum hmin a, a tui thlit a ni a. Tin, densawm hnua chhuan sat leh te pawh a awm bawk a ni. A tui bakah hian a tak eite pawh an awm a ni.
  5. Bachhim tui (damdawi/nachhawkna) hi Morphine leh Tramadol aiah a hmangtute hian an hmang ber a, he’ng nachhawkna pangngai, an ṭobul thlai ni ve tho te ang bawka nachhawkna ṭha tak niin a hmangtute hian an sawi ṭheuh bawk.
  6. Bachhim tui hi mi hrang hrang hian an ei zat a inang lo a, ni tin fiante 2 aṭanga no ½ zelin vawi 2 (zingah leh tlaiah) an ei tlangpui hlawm niin a lang.
  7. Damlo pakhatah chuan Bachhim tui an pekin a thi chhuak a siam belh/tizual niin sawi a ni bawk a, bachhim hi an pek loh veleh a thichhuak hi a tawp/ziaawm niin an sawi bawk.

Discussion & Conclusion

Bachhimah hian chemical compound engemaw zat hmuh a ni tawh a, chu’ngte chu: 6-hydroxy-2,10,10-trimethoxy-anthracen-9-one, diosgenin, stigmasterol, 3, 7-dimethoxy-5, 3′, 4′-trihydroxyflavone, 2, 7-dihydroxy-3, 4-dimethoxyphenanthrene, 3, 7-dihydroxy-2, 4-dimethoxy phenanthrene, 2, 7-dihydroxy-4-methoxyphenanthrene, 2, 7-dihydroxy-3, 4-dimethoxy-9, 10-dihydroxy phenanthrene, azelaic acid, 8-epidiosbulbin E acetate, 1, 7-bis-(4-hydroxyphenyl)-4E, 6E-heptadien-3-one, diosbulbin B, pentacosanoic acid 2′, 3′-dihydroxypropyl ester, 2, 7-dihydroxy-4-methoxy-9, 10-dihydroxy-phenanthrene, 1, 7-bis-(4-hydroxyphenyl)-1E, 4E, 6E-heptatrien-3-one, 6-ethoxy-1H-pyrimidine-2, 4-dione, 3, 5, 4′-trihydroxy-bibenzyl leh diosbulbin F (Source 1). Tin, damdawia an sawngbawl dan leh an hman dan pawh hi Mizo Damdawi tam tak sawngbawl dan leh hman dan a ni bawk. Cancer hian Mizo nunah hmun a chang thuk em em a, a damdawi nia sawi pawh a tam hle a ni. University of Malaya-ah rilpui leh tai bawr (colorectal) cancer cell tihhlumna atana a ṭhat dan enchhin a ni tawh a, an research paper lei duh tan hetah hian lei theih a ni.

Dioscerea bulbifera apoptosis

Homoeopathic damdawiah hian Bachhim chi khat, Dioscorea villosa chu nachhawkna ṭha tak a nih thu hi kum 100 kalta vel khan ziakin a lo awm a, Homoemopathic Pharmacopoeia hrang hrangah ziah luh a ni bawk a ni.

Tuna kan bachhim sawi ber, Dioscorea bulbifera pawh hi heti taka sawi a lo awm takah chuan zirchian zel chakawm leh beiseiawm tak niin, tuna a hmangtute sawi danah chuan, ka ngai a ni. Tin, thlai aṭanga damdawi siamchhuah tam tak kan hman lai a awm a, he’ng tualṭo damdawite hi damdawi pangngai siamna atana rahbi pawimawh hmasa ber a nih fo tawh avangin, he’ng tualṭo damdawi te hi pawngpaw hnualsuat leh awih loh ngawt tur a ni lo a, dimdawi takin, zaidawh tak leh rilru zau tak puin kan chawisangin, kan fuih tur niin ka ngai bawk.